تپه سیلک کاشان؛ سفری کوتاه به تاریخ باستان

شاید در نگاه اول به تپه سیلک چیزی جز تلی از خاک نبینید؛ اما این راهنمای بازدید از تپه سیلک کاشان برای همیشه نگاهتان را به این مکان پررمزوراز تغییر می‌دهد.

تپه باستانی سیلک با قدمتی ۸ هزارساله، شاهد شکل‌گیری و پیشرفت تمدن انسانی بوده است. تمدنی که در دوره‌های مختلف قدم به قدم، از ساختِ خانه با نی و چوب تا ساخت شهر و تجارت با دیگر مناطق پیشرفت کرده است.

با بازدید از این منطقه تجربه منحصربه‌فردی از قدم‌زدن در اعماق تاریخ خواهید داشت و از نزدیک شاهد اشیایی هستید که حرف‌های زیادی از پیشرفت تمدن و صنعت در گذشته‌های دور دارد. اشیایی مثل تکه‌های سفال، زیورآلات، دوک بافندگی، ابزار فلزی، خشت دست‌ساز، چرخ سفالگری و از همه مهم‌تر زیگورات (نیایشگاه).

تپه های سیلک که در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است، شامل تپه شمالی (سیلک کوچک) به مساحت ۵ هکتار، تپه جنوبی (سیلک بزرگ) به مساحت ۸ هکتار و گورستان الف و ب است.

با بازدید از تپه سیلک به سایر جاهای دیدنی کاشان مثل باغ فین و حمام فین معروف هم دسترسی دارید و در یک روز می‌توانید زیبایی‌های مکان‌های تاریخی کاشان را ببینید.

تپه سیلک کجاست؟

تپه سیلک کاشان در استان اصفهان، کاشان، خیابان امیرکبیر، خیابان امیرالمؤمنین، انتهای ذوالفقار دهم، پایگاه میراث فرهنگی سیلک واقع شده است. در واقع تپه باستانی سیلک در جنوب ‌غربی کاشان و سمت راست جاده کاشان به فین یعنی خیابان امیرکبیر قرار دارد.

لوکیشن تپه سیلک روی گوگل‌مپ

مسیر دسترسی به تپه سیلک

تپه باستانی سیلک در جاده کاشان به فین در خیابان امیرکبیر قرار دارد؛ بنابراین از هر کجا که سفر می‌کنید، باید خود را به این خیابان برسانید.

اگر از تهران به این مکان باستانی سفر می‌کنید، اول از همه باید خود را به بزرگ‌راه خلیج‌فارس برسانید، به‌سمت بلوار امام رضا برانید، در آزادراه تهران به قم و سپس آزادراه امیرکبیر مسیر را ادامه دهید تا به بلوار امام‌ رضا برسید؛ در نهایت از بلوار امیرالمؤمنین به تپه های سیلک کاشان می‌رسید.

هواپیما خیلی انتخاب در دسترسی برای سفر به تپه سیلک کاشان نیست؛ چراکه تعداد پروازها به فرودگاه کاشان معمولا خیلی محدود است. فرودگاه کاشان در ۱۲کیلومتری جاده قدیم کاشان به نطنز قرار دارد و برای بازدید از تپه سیلک باید از تاکسی استفاده کنید.

نزدیک‌ترین ایستگاه قطار به تپه سیلک ایستگاه راه‌آهن کاشان در بلوار ملاصدراست. اگر مبدأ شما شهر تهران، شیراز، یزد، مشهد، بندرعباس یا اصفهان است، می‌توانید به گزینه قطار هم فکر کنید.

تاریخچه تپه سیلک

تپه باستانی سیلک با قدمت ۸ هزارساله خود از مهم‌ترین شواهد وجود تمدن و صنعت در زمان‌های دور است. کشف سفال‌های ابتدایی تا سفال‌های پیچیده‌تر، دوک ریسندگی و بافندگی، ابزارهای فلزی و کوره ذوب فلزات همه‌وهمه خبر از یک شهر صنعتی و پیشرفته در آن زمان می‌دهد.

شما با بازدید از این سایت تاریخی و آثار دوران مختلف تمدن بشری از عصر نوسنگی، عصر مس و سنگ، دوران شهرنشینی، عصر آهن و دوره ماد، به این فکر فرو می‌روید که چنین بنای عظیم و باشکوهی چطور با امکانات آن زمان ساخته شده است.

تپه های سیلک که هزاران سال نگهبان شواهد تحولات زندگی بشر بوده، گردشگران زیادی را هرساله به خود جذب می‌کند تا فرصت آشنایی با زمان‌هایی را که حتی تصورش هم سخت است، به عاشقان تاریخ بدهد.

تپه های سیلک در واقع باقی‌مانده‌های قدیمی‌ترین زیگورات جهان و مکانی برای نیایش خدایان بوده است. این تمدن گم‌شده حدود یک قرن پیش با وقوع سیل سر از خاک درآورد و طعمه دلالان عتیقه شد.

فرصت‌طلبان از این وضعیت سوءاستفاده کردند و با زیروروکردن خاک‌های تپه سیلک، آثار باستانی را از کشور خارج کردند و آن‌ها را فروختند. تا اینکه رومن گریشمن باستان‌شناس موزه لوور فرانسه احساس مسئولیت کرد و برای نجات این تمدن از دست دلالان، هیئت فرانسوی خود را به ایران آورد.

گیرشمن و همکارانش در طی سال‌های ۱۳۱۲ و ۱۳۱۳ و ۱۳۱۶ محوطه باستانی تپه سیلک را کاوش کردند. نتیجه این کاوش‌ها دو جلد کتاب با عنوان سیلک کاشان به زبان فرانسوی بود که بعدها انتشارات میراث فرهنگی ایران آن را به زبان فارسی ترجمه کرد.

متأسفانه، بعد از کاوش‌ فرانسوی‌ها، به تپه باستانی سیلک بی‌توجهی شد. تا جایی با نابودی کامل فاصله‌ای نداشت. سال ۱۳۸۰ نقطه نجات دوباره این بنای باستانی بود. هیئت باستان‌شناسی ایرانی به سرپرستی دکتر صادق ملک شهمیرزادی به‌مدت ۵ سال به کاوش در این تمدن ناشناخته پرداختند.

از مهم‌ترین یافته‌های این هیئت، زیگورات سیلک بود که گیرشمن نتوانست آن را کشف کند. نتایج تحقیقات تیم ایرانی در شش جلد منتشر شد تا راهنمایی بر تمدنی گم‌شده باشد که در لحظه‌های آخر نجات یافت.

علت نام‌گذاری تپه سیلک

از علت نام‌گذاری این منطقه به اسم سیلک اطلاعات دقیقی در دست نیست؛ اما گفته می‌شود چون مردمان در آن زمان به پیاله، سیاله می‌گفتند و این تپه محل ساخته پیاله بوده، به تپه سیلک معروف شده است.

گمانه‌زنی‌های دیگری هم درباره علت نام‌گذاری تپه سیلک وجود دارد که برای هیچ‌کدام مدارک محکمی در دست نیست.

آثار باستانی تپه سیلک

باستان‌شناسان آثاری را که از تپه سیلک کاشان کشف کردند، در ۶ دوره فرهنگی تقسیم کردند و نام آن را از قدیم به جدید سیلک ۱ تا سیلک ۶ نام‌گذاری کردند.

دوره اول

دوره اول مربوط به ۸۰۰۰ تا ۷۳۰۰ قبل است که اولین ساکنان در این منطقه شروع به زندگی و ساخت تمدن کردند. با مصالح ابتدایی مثل نی و چوب خانه ساختند و برای ادامه حیات حیوانات مختلف شکار کردند.

اولین قدم‌ها برای کشاورزی و دامداری در همین دوره صورت گرفت. قدم‌های کوچکی مثل اهلی‌کردن بز و گوسفند و کاشت گندم و جو. همچنین تلاش کردند با امکانات ابتدایی سفال دست‌ساز با نقوش ساده درست کنند.

البته باید توجه کنید که تمام چیزهایی که ما آن را ساده می‌خوانیم، برای مردمان آن دوره پیشرفت‌های بزرگ محسوب می‌شده و کیفیت زندگی آن‌ها تغییر داده است.

برخی از آثار کشف‌شده مربوط به دوره اول شامل ابزارهای سنگی برای شکار و بریدن، سفال‌های دست‌ساز، مهره‌های گردنبند، سنگ‌ساب برای آسیاب دانه‌های گندم و داس سفالی برای کشاورزی است.

دوره دوم

دوره دوم مربوط به ۷۲۰۰ تا ۶۷۰۰ سال قبل می‌شود. زمانی که مردم اولین قدم‌ها را برای ساخت شهر برداشتند و روستای کوچکی ساختند. خانه‌های این روستا را با خشت‌های دست‌ساز بنا کردند تا فرصتی برای یک‌جانشینی و کنار هم زندگی‌کردن داشته باشند.

در کنار ساخت سفال‌های ظریف‌تر و تمیز‌تری نسبت به دوره قبل، حرفه‌ای‌تر دامداری و کشاورزی کردند؛ همچنین دوک‌های سنگی و گِلینی که از تپه‌‌های سلک کشف شده است، گواهی است که مردمان این دوره با صنعت نساجی و بافندگی آشنا بودند.

از آثار کشف‌شده مربوط به دوره دوم می‌توان دیگ سفالی برای پخت غذا، خشت دست‌ساز برای ساختِ خانه، سفال‌هایی به رنگ قرمز (احتمالاً ناشی از رنگ انار و گیاهان دیگر) و سردوک‌های سنگی و گلی برای نخ‌ریسی را نام برد.

دوره سوم

دوره سوم از نقاط عطف تمدن سیلک بود و به زمانی بین ۶۳۰۰ تا ۵۴۰۰ سال قبل گفته می‌شود. تا این زمان مردم در تپه شمالی ساکن بودند و در این دوره به تپه جنوبی رفتند تا فضای بزرگ‌تری برای تشکیل اجتماع داشته باشند.

خانه‌هایی پیشرفته‌تر با طاقچه و اجاق و اتاق ساختند تا یک قدم دیگر در ساخت تمدن پیشرفت کنند. چرخ سفالگری ابداع کردند تا بتوانند سفال‌های ظریف‌تر با نقوش زیباتر بسازند. با کشف و استخراج مس هم ابزارهای فلزی تولید و حتی به بین‌النهرین صادر کردند.

با پیشرفت در صنعت، دادوستد و معامله هم بین مردم رواج پیدا کرد. شواهد این دادوستدها را می‌توانید در کالاشمارها یا ژتون‌هایی ببینید که در تپه سیلک کاشان کشف شده است. جنس این ژتون‌ها از گل، سنگ، استخوان و سفال در شکل‌های مختلف هندسی و حیوانی است.

از آثار باستانی مختلفی که از تپه باستانی سیلک کشف شده و مربوط به دوره سوم است، می‌توان قطعات سفالی با نقوش پیشرفته‌تر حیوانی، انسانی و گیاهی، قطعات به‌جا‌مانده از ذوب فلز و ساخت ابزار، مهره‌های تزیینی و ژتون‌های کالا برای معاملات اقتصادی را نام برد.

دوره چهارم

دوره چهارم به زمانی بین ۵۳۰۰ تا ۴۹۰۰ سال قبل برمی‌گردد. در دوره چهارم شرایط زندگی بهتر و رفاه مردم بیشتر شد؛ در نتیجه جمعیت و اقتصاد تپه سیلک هم گسترش یافت. در پی گسترش اجتماع، حاکمانی محلی اداره امور را دست گرفتند.

باستان‌شناسان تبلت‌های خطی هم در تپه باستانی سیلک کشف کردند که نشان از ارتباط تجاری و سیاسی با مردمان سایر مناطق دارد. چون‌که تبلت‌های نگارش‌شده در ناحیه خوزستان و فارس امروزی ابداع شدند و پیداشدن آن‌ها در فلات مرکزی ایران نشان می‌دهد، ارتباطات مردمان سیلک تا کجا گسترش پیدا کرده بود.

از کشفیات این دوره که توجه شما را به خود جلب می‌کند، کاسه‌های لبه واریخته از جنس سفال است. این کاسه‌ها فقط در تپه سیلک کاشان کشف نشده و پراکندگی جغرافیایی زیادی دارد. مردمان آن زمان از کاسه لبه واریخته برای پخت نان، ظرف پیشکش نذورات به معابد، تهیه مواد لبنی و توزیع جیره غذایی کارکنان معابد استفاده می‌کردند.

الواح گلی و مهر استوانه‌ای و زیورآلات شخصی از دیگر کشفیات مربوط به دوره چهارم است.

دوره پنجم

ظاهرا در اواخر دوره چهارم به‌دلیل مشکلات زیست محیطی مثل خشک‌سالی، مردم این منطقه را ترک کردند. دوره پنجم مربوط به ۳۶۰۰ تا ۳۰۰۰ سال پیش می‌شود که مردمان جدیدی از تپه های سیلک برای سکونت استفاده کردند.

گیرشمن باور داشت سفال‌های خاکستری کشف‌شده از تپه سیلک کاشان نشانی از ورود آریایی‌ها به این منطقه است. از آثار کشف‌شده مربوط به دوره پنجم می‌توانیم به گورستان الف در ۱۰۰متری جنوب غربی محوطه سیلک اشاره کنیم. ۱۵ گور از این گورستان به‌دست باستان‌شناسان کاوش شد.

اشیای پیداشده مربوط به دوره پنجم شامل سفال‌های خاکستری و درپوش و قطعاتی از سفال‌های با طرح بز و گوسفند است؛ اما متأسفانه اشیای دفن‌شده در این گورها قبل از کاوش دزدیده و فروخته شده بودند.

دوره ششم

آخرین دوره سکونت در تپه سیلک کاشان به زمانی بین ۳۰۰۰ تا ۲۷۰۰ سال پیش برمی‌گردد. بعد از این دوره تپه سیلک خالی از سکنه و کم‌کم به‌دست فراموشی سپرده شد.

بعد از اینکه در دوره‌ای مردم بر بعد کاربردی سفال‌ها بیشتر تمرکز کردند، در این دوره دوباره سنت ساخت سفال منقوش احیا شد. ظروف سفالی با شکل‌های خاص و نقوش آریایی مثل جنگاوران و اسب بال‌دار را مربوط به این دوره است.

قطعات سفالی نقاشی‌شده، زیورآلات فلزی مثل دستبند، بازوبند و سنجاق، قوری‌هایی با لوله دراز و منقاری شکل، دستگیره‌های تزیینی با شکل سر حیوانات، سوزن و سر پیکان بخشی از اشیای کشف‌شده مربوط به دوره ششم است.

بهترین زمان بازدید از تپه سیلک

بهترین زمان بازدید از تپه سیلک از اوایل فروردین تا اواخر اردیبهشت است؛ چراکه نزدیکی شهر کاشان به کویر مرکزی ایران باعث شده است، آب‌و‌هوایی گرم و بیابانی، همراه با تابستان‌های بسیار گرم و زمستان‌های سرد داشته باشد.

در نوروز به‌دلیل تعطیلات و آب‌و‌هوای بسیار مناسب، بازدید از این منطقه به اوج خود می‌رسد. اگر می‌خواهید با خیالی آسوده و در خلوتی از این بنای تاریخی لذت ببرید، به شما پیشنهاد می‌کنیم در زمانی غیر از تعطیلات به تپه سیلک سر بزنید.

امکانات رفاهی تپه سیلک

به‌دلیل قرارگیری تپه سیلک در بافت شهری، به امکانات رفاهی و تفریحی مثل پارکینگ و رستوران و سوپر مارکت دسترسی دارید.

اقامتگاه، رستوران، هتل و جاهای دیدنی کاشان که در نزدیکی تپه باستانی سیلک وجود دارد، می‌تواند سفر شما را خاطره‌انگیز‌تر کند.

جاهای دیدنی نزدیک به تپه سیلک

با بازدید از تپه باستانی سیلک این فرصت را دارید که سایر جاهای دیدنی کاشان را ببینید که خیلی هم معروف است؛ یعنی با یک تیر چند نشان بزنید.

حمام فین کاشان

از معروف‌ترین جاهای دیدنی کاشان که فاصله کمی با تپه باستانی سیلک دارد، حمام فین کاشان است. به‌قتل‌رسیدن یکی از سیاستمداران محبوب تاریخ ایران، یعنی امیرکبیر دلیل معروف‌شدن و تاریخی‌شدن این حمام است.

شاید برایتان سؤال باشد چرا حمام فین با وجود اینکه شاهد یکی از غم‌انگیزترین و ناجوانمردانه‌ترین قتل‌های تاریخ ایران بوده، پیش گردشگران این‌قدر محبوب است؟ پاسخ این سؤال در معماری زیبا و کاشی‌های رنگین و چشم‌نوازش است.

حمام فین در زمان قاجار به خواست فتحعلی‌شاه ساخته شد و حاکمان و سیاستمداران از آن استفاده می‌کردند. این حمام شامل بخش‌های مختلف مثل گرم‌خانه، خزینه، آب‌نما و رختکن است. ستون‌های مرمر و نقاشی‌های زیبا که انگار از روی ‌هم کپی شده است، دل شما را خواهد برد.

علاوه‌بر زیبایی، معماران این حمام به هوشمندی و بهینه‌سازی آن هم فکر کردند. کانال‌های تعویض آب برای تازه‌کردن آب حمام و عایق رطوبتی دیوارها برای گرم‌ماندن آب خبر از نبوغ و کاربلدی معمارانش می‌دهد.

فاصله تپه سیلک با حمام فین کاشان حدود ۴ کیلومتر (۱۲ دقیقه) است.

باغ فین کاشان

باغ فین کاشان می‌تواند مقصد تاریخی بعدی باشد. باغی باشکوه و مجلل با قدمتی ۵۰۰ساله که شاهد رخدادهای تاریخی و سیاسی بسیاری بوده است.

در باغ فین جاذبه‎‌های زیادی را ‌می‌بینید که در جاهای دیگر نظیرش نیست. از درختان بلندقامت، سنگ‌فرش‌های زیبا تا عمارت‌های تاریخی و حوض‌های متعدد با کاشی‌های آبی یک بازدید فوق‌العاده را برایتان رقم می‌زند.

باغ زیبای فین علاوه‌بر فهرست آثار ملی ایران، در میراث جهانی یونسکو هم ثبت شده است. اینکه به‌خاطر شکوه و جلالش به «باغ شاه» هم معروف است، شاهد رخدادهای مهمی در تاریخ ایران بوده که قتل امیرکبیر یکی از آن‌هاست.

فاصله تپه سیلک با باغ فین کاشان حدود ۶ کیلومتر (۱۰ دقیقه) است.

موزه ملی کاشان

در ضلع غربی باغ فین موزه‌ای است که حرف‌های مهمی از تاریخ ایران برای گفتن دارد. موزه‌ای که بر خرابه‌های به‌جامانده از خلوت داماد فتحعلی‌شاه ساخته شده است.

موزه ملی کاشان شامل بخش‌های مختلفی مثل بخش باستان‌شناسی، منسوجات، کتابت و نسخ خطی و معاصر است. حتی در بخش باستان‌شناسی می‌توانید آثار کشف‌شده از تپه تاریخی سیلک را هم ببینید.

فاصله تپه سیلک با موزه ملی کاشان حدود ۶ کیلومتر (۱۰ دقیقه) است.

کوشک صفوی

از دیگر جاهای دیدنی کاشان که فاصله کمی با تپه سیلک دارد، کوشک صفوی معروف به صوفه عباسی است. دستور ساخت این بنای دو طبقه را شاه عباس اول برای برگزاری جشن و تفریح داد.

این قصر کوچک زیبا در محل برخورد محورهای اصلی باغ فین ساخته شده و در مرکزیت آن حوض بسیار زیبایی چشم شما را خیره می‌کند. متأسفانه از نقاشی‌های رضا مصور کاشی فقط مقدار کمی در ورودی این عمارت به‌جامانده و بقیه آن در زلزله و جنگ از بین رفته است.

تجلی آب در اطراف و داخل کوشک صفوی بیش از هر چیز دیگری توجه شما را جلب می‌کند. جریان آب در دو طرف عمارت، استخر بزرگ در پایین‌دست کوشک و حوض دوازده فواره در بالادست به‌همراه حوضی که به شترگلو معروف است، نشان از جریان زندگی در این عمارت دارد.

فاصله تپه سیلک با کوشک صفوی حدود ۶ کیلومتر (۱۰ دقیقه) است.

توصیه‌هایی برای بازدید از تپه سیلک

برای اینکه بهترین تجربه را از قدم‌زدن در اعماق تاریخ داشته باشید، توصیه‌های زیر را قبل از رفتن به تپه سیلک کاشان بخوانید:

• کفش و لباس راحت را فراموش نکنید؛ چراکه قدم‌های زیادی را در محوطه سیلک باید بردارید.
• به‌دلیل گرمای شدید در فصل تابستان از بازدید تپه سیلک صرف‌نظر کنید.
• شما می‌توانید همه‌روزه از ساعت ۹ تا ۱۷، آخرین بقایای به‌جامانده از تمدن سیلک را ببینید.
• طبق آخرین اطلاعات هزینه ورودی تپه باستانی سیلک برای گردشگران ایرانی ۱۰ هزار تومان و برای بازدید کنندگان خارجی ۱۰۰ هزار تومان است.